Parczewski Alfons Józef Ignacy, pseud. Niklot (1849–1933), adwokat, historyk, bojownik o polskość ziem zachodnich i odrodzenie narodowe Łużyczan, działacz polityczny i społeczny, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, profesor i rektor Uniwersytetu Wileńskiego. Ur. 15 XI w majątku rodzinnym Wodzierady w pow. łaskim, był synem Hipolita, ziemianina, i Aleksandry z Bajerów (zob.), bratem Melanii (zob.). W r. 1865 ukończył gimnazjum w Kaliszu, a następnie studiował na Wydziale Prawa Szkoły Głównej Warszawskiej, uzyskując w r. 1870 (już po jej rusyfikacji) tytuł magistra prawa i administracji. Jako student otrzymał w r. 1867 wyróżnienie za rozprawę konkursową O zabójstwie. Po zakończeniu studiów odbywał aplikację sądową w Warszawie, pracując równocześnie społecznie w Wydziale Czytelni Warszawskiego Tow. Dobroczynności, a następnie kierując jedną z czytelni tego Towarzystwa. Przez kilka miesięcy pracował też w Archiwum Głównym Król Pol. W r. 1872 osiadł w Kaliszu, zajmując stanowisko patrona przy trybunale cywilnym, a od r. 1876 pełniąc zawód adwokata przysięgłego. Inicjował zakładanie i działał we władzach wielu kaliskich instytucji o charakterze gospodarczym i społecznym. Był m. in. członkiem zarządu Kaliskiego Tow. Dobroczynności, dyrektorem Tow. Kredytowego Miejskiego, członkiem zarządu Kasy Przemysłowców, prezesem oddziału kaliskiego Tow. Popierania Przemysłu i Handlu, prezesem Rady Tow. Pożyczkowo-Oszczędnościowego, prezesem kaliskiego oddziału Tow. Krajoznawczego. Był także honorowym radnym miasta Kalisza. W l. 1891–1906 był prezesem Tow. Muzycznego w Kaliszu, inicjatorem budowy gmachu tego Towarzystwa i zorganizowania stałej orkiestry amatorskiej; sprowadzał na koncerty artystów warszawskich i zagranicznych. Równocześnie na tajnych kursach prowadzonych przez siostrę Melanię wykładał geografię, historię i literaturę polską.
W r. 1875 odbył pierwszą ze swych licznych podróży na Łużyce. Nawiązał kontakt i przyjaźń z działaczami łużyckimi, jak Jan Arnošt Smoleř, Michał Hórnik, Arnošt Muka i in. Brał udział w corocznych posiedzeniach Macierzy Łużyckiej w Budziszynie. Staraniem P-ego zorganizowane zostało w r. 1880 Tow. Pomocy dla Studiujących Łużyczan. W tym samym roku z jego inicjatywy doszło do utworzenia dolnołużyckiego oddziału Macierzy Łużyckiej w Chociebużu. W l. 1880–2 wydawał własnym nakładem kalendarz „Pratyja”. Brakowi podręczników języka starał się zaradzić ogłaszając konkurs na czytankę w języku dolnołużyckim (P. szczególną wagę przykładał do publikacji dolnołużyckich, ponieważ język dolnołużycki bardziej cofał się pod naporem niemczyzny od górnołużyckiego), a nagrodzony utwór wydał własnym nakładem. W prasie łużyckiej, a zwłaszcza w czasopismach „Łužičan” i „Časopis Maćicy Serbskeje” opublikował P. w języku górnołużyckim liczne artykuły dotyczące stosunków polsko-łużyckich oraz podkreślające odrębność kultury łużyckiej od niemieckiej. Dla spopularyzowania literatury łużyckiej w Polsce P. wydał pod pseud. Niklot dwa utwory przetłumaczone z języka dolno-łużyckiego: „Bogumił” (Międzybórz 1884, Wyd. 2. W. 1922) i „Na wycugu” (Wr. 1885). Publikował też w prasie polskiej artykuły o problematyce łużyckiej, np. Ruch literacki na Łużycach („Bibl. Warsz.” 1879), Z Dolnych Łużyc. Kilka zarysów i wspomnień („Wędrowiec” 1881 i odbitka), Jan Ernest Smoler. Ustęp z historii narodowego odrodzenia Górnych Łużyc („Kłosy” 1881 i odbitka W. 1883) i in. Dzięki zabiegom P-ego Józef Ignacy Kraszewski ufundował stypendium dla studentów Łużyczan z odsetek od kapitału 2000 talarów, które ofiarował na ten cel Towarzystwu Pomocy dla Studiujących Łużyczan.
P. prowadził badania źródłowe w archiwum kaliskim. Wynikiem tych prac był ogłoszony w r. 1879 tom materiałów źródłowych „Analekta wielkopolskie, T. 1. Rejestr poborowy Województwa Kaliskiego 1618–20” (W.), poprzedzony wstępem i obszernym zarysem geografii historycznej tego województwa pióra P-ego. W r. 1878, wraz z Edmundem Idzikowskim, wystąpił do władz o zezwolenie na wydawanie „Gazety Kaliskiej”. Do realizacji tego zamiaru nie doszło. Równolegle z podróżami na Łużyce odbywał P. wędrówki po kresach polskiego obszaru etnograficznego od Śląska Cieszyńskiego po Bałtyk i Wileńszczyznę, prowadząc akcję budzenia ducha polskiego na terenach zagrożonych germanizacją. Był jednym z założycieli utworzonego w r. 1881 w Poznaniu tajnego Komitetu Niesienia Pomocy Mazurom, przekształconego wkrótce w Centralny Komitet dla Mazurów, Śląska i Pomorza. Zebrania Komitetu odbywały się najczęściej w Kaliszu w mieszkaniu P-ego przy udziale m. in. Wojciecha Kętrzyńskiego i Antoniego Osuchowskiego. W r. 1882 P. odwiedził w Lecu (dziś Giżycko) działacza mazurskiego Marcina Gerssa i posyłał mu potem książki i czasopisma polskie. W czasie podróży na Kaszuby P. współdziałał w zorganizowaniu tam polskich czytelni ludowych, przejętych później przez Tow. Czytelni Ludowych. Wrażenia i badania z wyprawy do ziemi słupskiej, lęborskiej i bytowskiej zawarł w pracy Szczątki kaszubskie w prowincji pomorskiej. Szkic historyczno-etnograficzny (P. 1896). Podtrzymywał świadomość narodową polską na Śląsku, wydając w l. 1884–91 „Nowiny Śląskie”, które od r. 1886 – ze względu na dużą poczytność na Mazurach – zmieniło nazwę na „Nowiny”. Tygodnik drukowano szwabachą we Wrocławiu. Oficjalnie redaktorem był pastor polski Jerzy Badura, faktycznie P. redagował poszczególne numery w Kaliszu i przesyłał do Wrocławia. Deficyt związany z wydawaniem pisma pokrywany był początkowo przez P-ego, a od r. 1886 z zapisu generała Aleksandrowicza, który przeznaczył fundusz na obronę polskości w zaborze pruskim. Funduszem dysponowała komisja, do której prócz P-ego wchodzili Adolf Pawiński i Ignacy Baranowski. Z funduszu tego z inicjatywy P-ego tworzono stypendia dla Ślązaków studentów uniwersytetu wrocławskiego, subwencjonowano pisma polskie wychodzące na Śląsku, a także pokrywano koszty wycieczek młodzieży akademickiej do Polski.
P. utrzymywał kontakt z polskim światem naukowym i artystycznym: w r. 1880 brał udział w zjeździe historyków w Krakowie, a w r. 1883 na odbywającym się w tymże mieście zjeździe literatów i artystów wygłosił referat O potrzebie wzajemności literackiej z ludami słowiańskimi („Kraj” 1884), w którym wysunął m. in. postulat wydawania ogólnosłowiańskiej bibliografii. Na I zjeździe prawników i ekonomistów w Krakowie w r. 1886 wygłosił referat O relacji sędziego przy wprowadzeniu sprawy w postępowaniu cywilnym („Przegl. Sądowy i Administracyjny” 1887), w którym wypowiedział się przeciwko składaniu przez sędziego w toku rozprawy relacji, przewidzianej w procedurze rosyjskiej z r. 1864. Na II zjeździe we Lwowie mówił O rzeczach wolnych od egzekucji (Lw. 1889). Wziął udział w zjeździe historyków we Lwowie w r. 1890, a w Poznaniu w r. 1894 na zjeździe prawników i ekonomistów wygłosił referat O przemyśle domowym ze szczególnym uwzględnieniem Wielkopolski (P. 1894), a także przewodniczył sekcji dla spraw emigracji. W t. r. na zjeździe literatów we Lwowie miał referat O literaturze ludowej Śląska Pruskiego i Łużyc (Lw. 1894), a na III zjeździe historyków w Krakowie w r. 1900 przewodniczył sekcji etnograficznej i wygłosił referat O zbadaniu granic i liczby ludności polskiej na kresach obszaru etnograficznego polskiego („Dzien. Pozn.” 1900). Pod koniec XIX w. nasiliła się polonizacyjna działalność P-ego na terenie Mazur. Należał w r. 1896 do współzałożycieli wydawanej w Ełku (następnie w Szczytnie) „Gazety Polskiej”, która ukazywała się do r. 1902. W r. 1898 był przewodniczącym Komitetu Wyborczego na Warmii. W r. 1903 współdziałał w założeniu pisma „Głos Polski”, wydawanego na Górnym Śląsku.
Stefan Dybowski, późniejszy minister kultury i sztuki, pisał: «W naturze P-ego było coś, co nie pozwalało mu spokojnie patrzeć na żaden ucisk». Stąd zapewne zainteresowanie się P-ego ruchem celtyckim. Odbył pieszą wędrówkę po Bretanii oraz podróżował po Irlandii i Walii, badając problemy celtyckie. W r. 1900 wziął udział w kongresie panceltyckim w Dublinie i wygłosił referat o działalności Macierzy Szkolnej w krajach słowiańskich, a w r. 1904 w kongresie w Carnarvon, gdzie przedstawił referat o mniejszościach narodowych (drukowany w Paryżu w r. 1904 w języku angielskim i niemieckim). W t. r. w czasopiśmie „Celtia” rzucił projekt wskrzeszenia towarzystwa dla rozpowszechniania języka celtyckiego. Towarzystwo takie wkrótce powstało. Za zasługi dla ruchu panceltyckiego został P. przez Zgromadzenie Druidów i Bardów obrany bardem Walii, a także członkiem szkockiego towarzystwa «Gorseld».
Od r. 1905 P. był członkiem Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego (SD-N). Uczestniczył w organizacji strajku szkolnego w r. 1905 na terenie Kalisza i przewodniczył wiecowi w sprawie wprowadzenia języka polskiego do szkół i urzędów. Wszedł także w skład delegacji, która udała się do Petersburga z żądaniem wprowadzenia polskiego języka wykładowego. P. był przeciwny demonstracjom i rewolucyjnej akcji zbrojnej. Mimo to w grudniu 1905, pomylony z agentem Bundu, został aresztowany pod zarzutem namawiania żołnierzy rosyjskich do buntu i przechowywania broni. Wypuszczony 22 XII z więzienia na skutek interwencji adwokatów, musiał opuścić Królestwo i wyjechał do Galicji. Powrócił do Kalisza w kwietniu 1906 po wybraniu go na posła do I Dumy, w której był członkiem komisji parlamentarnej i delegacji prezydialnej Koła Polskiego. Był także członkiem komisji agrarnej i równouprawnienia. Wybierany był na posła z ziemi kaliskiej do następnych trzech Dum, w których do grudnia 1908 był członkiem komisji parlamentarnej Koła Polskiego oraz pracował w komisjach: wyznaniowej, reform sądowych, wniosków prawodawczych oraz specjalnych do rozpatrzenia żądania rządu wydania posłów socjaldemokratycznych, do rozpatrzenia projektu zmian w ustroju Finlandii i do ochrony zabytków starożytności. Na plenum Dumy zabierał głos w sprawach sądowych, wyznaniowych, ziemstw w guberniach zachodnich, szkolnictwa polskiego i kwestii robotniczej. Najbardziej znane były wielokrotne wystąpienia P-ego w obronie unitów z Chełmszczyzny w r. 1908. W tej sprawie wyjeżdżał także do Rzymu, by konferować z kardynałem sekretarzem stanu R. Merry del Valem. W tym okresie nastąpiło stopniowe odsunięcie się P-ego od SD-N, z którego wystąpił w końcu 1908 r. Od r. n. stał się w Kole Polskim w Dumie jednym z głównych oponentów w stosunku do grupy endeckiej i jej polityki prorosyjskiej.
Po zbombardowaniu i spaleniu przez Niemców Kalisza w sierpniu 1914 P. przeniósł się do Warszawy, gdzie zorganizował pomoc dla uchodźców z Kalisza. Następnie od grudnia 1914 działał w Tow. Niesienia Pomocy Biednym Rodzinom Polaków uczestniczących w Wojnie oraz Zubożałej przez Wojnę Ludności Polskiej, a po jego przekształceniu się w r. 1915 w Polskie Tow. Pomocy Ofiarom Wojny pełnił funkcję prezesa. Był przewodniczącym Bloku Partii Niepodległościowych i wyjeżdżał w pierwszym roku wojny do Piotrogrodu. Równocześnie opracował dla wydawnictwa „La Pologne, son histoire, son organisation et sa vie” (Lausanne 1918; toż w języku niemieckim) części dotyczące położenia prawnego Kościoła katolickiego w Polsce oraz historię i ustrój administracyjny zaboru pruskiego. W sierpniu 1915 wszedł w skład Komisji Uniwersyteckiej powołanej przez Wydział Oświecenia Komitetu Obywatelskiego m. Warszawy dla opracowania programu i doboru nauczycieli do tworzonego Uniw. Warsz., a w październiku t. r. został wybrany na dziekana Wydziału Prawnego tegoż Uniwersytetu, którą to funkcję pełnił do maja 1919. Równocześnie prowadził wykłady z prawa kanonicznego i małżeńskiego. Za zasługi położone przy organizacji Wydziału Prawnego otrzymał w r. 1919 tytuł profesora honorowego Wydziału Prawnego Uniw. Warsz. W lutym 1919 P. wystąpił do Senatu Akademickiego z memoriałem w sprawie utworzenia przy Uniw. Warsz. Wydziału Teologii Ewangelickiej i przyczynił się do jego powstania.
W r. 1916 P. opublikował w „Kurierze Warszawskim” list otwarty do Zygmunta Wielopolskiego w sprawie niepodległości Polski oraz był członkiem Komitetu obchodów 125 rocznicy Konstytucji 3 maja i Komitetu przyjęcia w Warszawie Legionów. Od stycznia 1917 do lutego 1919 był radnym miasta Warszawy, od marca 1918 wiceprzewodniczącym Rady Miejskiej, a także członkiem Komisji Regulaminowo-Prawnej i przewodniczącym Komisji Statutowej. W r. 1917 został powołany przez Tymczasową Radę Stanu Król. Pol. do komisji, która opracowywała projekt ustawy konstytucyjnej i ordynacji wyborczej. Był wiceprezesem Centrum Narodowego, powstałego w czerwcu 1917 z połączenia kilku inteligenckich grup politycznych: Ligi Państwowości Polskiej, Stronnictwa Polskiej Demokracji, Zjednoczenia Ludowego i bezpartyjnych. W r. 1918 został wybrany z ziemi kaliskiej na członka Rady Stanu Król. Pol. i wszedł w skład jej Komisji Głównej. W grudniu 1918 dla potrzeb biura prac kongresowych opracował kilka referatów, ogłoszonych w „Przeglądzie Dyplomatycznym” (1919) i osobno w broszurze W sprawie granic zachodnich Polski (W. 1919). W referatach tych uzasadniał polskie żądania prawami historycznymi i stosunkami etnograficznymi. Na Śląsku postulował włączenie do Polski ziem leżących na wschód od Odry wraz z Wrocławiem, na Pomorzu powiatów lęborskiego, bytowskiego i słupskiego. W wydawanej w Częstochowie „Prawdzie” ukazał się w r. 1919 artykuł P-ego Plebiscyt wobec wypadków na Górnym Śląsku. W r. 1919 P. był też przez kilka miesięcy kierownikiem VI wydziału Prokuratorii Generalnej, zajmując się sprawami kościelnymi i szkolnymi.
W grudniu 1918 został P. prezesem Warszawskiego Komitetu Odrodzenia Wszechnicy Polskiej w Wilnie. Od r. 1919 organizował Wydział Prawny Uniw. Wil., a w l. 1919/20–1921/2 był dziekanem tego Wydziału. Następnie w l. akad. 1922/3–1923/4 pełnił funkcję rektora Uniw. Wil. Za rektoratu P-ego utworzony został Wydział Rolniczy. Równocześnie prowadził wykłady prawa kanonicznego, a w pierwszych latach wykładał zastępczo historię ustroju państwowego Polski i Litwy oraz historię prawa na Zachodzie Europy. W r. 1929 otrzymał tytuł doktora honoris causa Wydziału Prawa Uniw. Wil., a w r. n. tytuł profesora honorowego tegoż Uniwersytetu. Od r. 1919 był członkiem Komisji Kodyfikacyjnej i przewodniczącym jednej z sekcji tej Komisji. W związku z tym wystąpił z wnioskiem (złożonym poprzednio w Radzie Stanu Król. Pol. na krótko przed jej likwidacją) o uchylenie w prawie o małżeństwie z r. 1836 przepisów nadających uprzywilejowane stanowisko Kościołowi prawosławnemu (Kr. 1920, druk. Kom. Kodyfikacyjnej RP). Opublikował też w „Kwartalniku Teologicznym Wileńskim” (1923–4) artykuł Kodyfikacja prawa kościelnego, a w „Roczniku Prawniczym Wileńskim” w r. 1925 ogłosił Uwagi nad kodyfikacją prawa cywilnego w Polsce. Zdaniem P-ego nie nadszedł jeszcze czas stworzenia jednolitej kodyfikacji cywilnej polskiej, lecz należy wprowadzić prawo cywilne obowiązujące w Król. Pol. do innych dzielnic, przynajmniej zaś na Kresy Wschodnie. Wynikało to z obaw, by nowa kodyfikacja, ulegając wpływom socjalistycznym, nie zachwiała dotychczasowym porządkiem społecznym. Odbił się tu jednak przede wszystkim kult P-ego do Kodeksu Napoleona i całego ustawodawstwa cywilnego Królestwa, określanego jako prawo «francusko-polskie». Apologię tego kodeksu, który stał się «narodową własnością», P. dał już w artykule Pilna potrzeba wydziałów prawnych w uniwersytetach polskich („Gaz. Sąd. Warsz.” 1920).
P. brał udział w pracach Komisji Bibliotecznej Wileńskiej Biblioteki Publicznej i Biblioteki Uniwersyteckiej, a w r. 1924 wszedł do zarządu Tow. Przyjaciół Biblioteki. Był również członkiem Rady Archiwalnej w Warszawie. Szczególnie czynny był w Tow. Przyjaciół Nauk w Wilnie, do którego inicjatorów należał już w r. 1905. Od r. 1922 kierował III Wydziałem tego Towarzystwa, obejmującym filozofię, historię i nauki prawno-społeczne, a po śmierci Władysława Zahorskiego został w r. 1927 prezesem. Przyczynił się do rozszerzenia działalności wydawniczej Towarzystwa i uporządkowania jego zbiorów muzealnych. P. był założycielem i prezesem Tow. Prawniczego im. Daniłowicza w Wilnie oraz prezesem oddziału wileńskiego Tow. Historycznego. Był także prezesem oddziału wileńskiego Tow. Opieki nad Polakami Zagranicą im. A. Mickiewicza. W r. 1924 przewodniczył komitetowi organizacyjnemu Zjazdu Prawników Polskich w Wilnie, na zjeździe wypowiedział się, w związku z referatem Jana Jakuba Litauera pt. „Rewizja czy kasacja”, za kasacją, na wzór francuski, a przeciwko rewizji procesu niemieckiego; opracował redakcyjnie materiały zjazdowe w „Roczniku Prawniczym Wileńskiem” (T. 2: 1928 z. dodatkowy 1). W r. 1925 na Zjeździe Zrzeszonego Ziemiaństwa Polskiego w Warszawie wygłosił referat wyrażający konserwatywne stanowisko autora w kwestii reformy rolnej, pt. Czy projekt ustawy o reformie rolnej zgodny jest z konstytucją?.
P. był badaczem bardzo wszechstronnym. Oprócz zagadnień prawnych i ekonomicznych interesował się historią, etnografią i językoznawstwem. Znalazło to wyraz w licznych publikacjach. Nie pozostawił dzieł monumentalnych, ale wiele jego prac o charakterze przyczynkarskim miało dużą wartość naukową. M. Handelsman pisał o pracach historycznych P-ego, że łączył on «ogromną erudycję, świetną znajomość źródeł, ścisłość sądów i precyzję z szerokim tłem kultury europejskiej». Do ważniejszych prac z dziedziny prawa i ekonomii, dotyczących rozwoju historycznego lub współczesności, należą: Rozwój historyczny ekonomiki („Ekonomista” 1870), Sprawa o zabójstwo przed sądem miejskim kaliskim r. 1784 („Gaz. Sąd. Warsz.” 1875), Zabezpieczenie dowodu (tamże 1888), Emigracje z wschodnich prowincji monarchii pruskiej („Przegl. Emigracyjny” 1893 i odbitka), Rys historyczny hipoteki polskiej („Gaz. Sąd. Warsz.” 1918) oraz skrypt, opracowany wg wykładów warszawskich, Prawo kościelne (Wil. 1924). Prace historyczne P-ego obejmowały okres od początków państwa polskiego i dziejów Słowiańszczyzny aż po w. XIX. Do ważniejszych należą: Monografia Szadku (W. 1870), Hieronim Bużeński, podskarbi koronny („Noworocznik Piotrkowski” 1873), Spytek z Tarnowa, podskarbi koronny („Noworocznik Kaliski” 1876), Początki chrystianizmu w Polsce i Misja Irlandzka („Roczniki Tow. Przyj. Nauk. Pozn.” 1902 i odbitka), Prohor i Prokulf w katalogach biskupów krakowskich („Przegl. Hist.” 1907), Rys historyczny Towarzystwa Kredytowego miasta Kalisza (1886–1911 r.), poprzedzony rzutem oka na przeszłość Kalisza (Kalisz 1911; w publikacji tej P. przedstawił początki i rozwój kredytu budowlano-hipotecznego w miastach Król. Pol., zaś w Kaliszu do czasów najnowszych), Polskość na Śląsku w szeregu wieków („Warszawa – Śląskowi”, W. 1920). P. publikował prace z zakresu archeologii – Notatki archeologiczne z Sieradzkiego („Noworocznik Kaliski” 1875) – i historii sztuki – Obraz Rubensa w kościele św. Mikołaja w Kaliszu (tamże 1876). Z dziedziny etnografii i spraw narodowościowych ogłosił m. in. następujące prace: Polacy-ewangelicy w Westfalii („Tyg. Illustr.” 1883), Germanizacja powiatu olawskiego na Śląsku („Wisła” 1890), Potomkowie Słowian w Hanowerskim („Wisła” 1899). Opublikował również kilka wspomnień ze swego życia: Powstanie styczniowe w okolicach Łodzi. Wspomnienia z lat chłopięcych („Roczn. Oddz. Łódz. Pol. Tow. Hist.” 1929/30 i odbitka Ł. 1935), Moje wspomnienia szkolne z Kaliszu (1864–1865) („Pamiętnik Zjazdu Wychowanków Szkół Kaliskich”, Kalisz 1923), Wspomnienia patrona trybunału o dawnej procedurze cywilnej w Królestwie Polskim („Wil. Przegl. Prawn.” 1932 i odbitka); dwa wspomnienia dotyczą kontaktów z działaczami łużyckimi: Wiązanka dawnych wspomnień („Kultura Słowiańska” 1924) i Z Łużyc i o Łużycach. Kilka wspomnień i uwag („Ruch Słowiański” 1931); wspomnienie Słów kilka o piśmiennictwie polskim na Mazowszu Pruskim („Kur. Liter.-Nauk.” 1932) dotyczy działalności P-ego na Mazurach, a Z niedawnych wspomnień („Gaz. Sąd. Warsz.” 1916) działalności P-ego w r. 1905. Prace te mają znaczenie źródłowe. Np. Wspomnienia patrona… są cennym źródłem do poznania praktyki procesowo-cywilnej w Król. Pol. sprzed r. 1876, w związku z czym P. wyraził się sceptycznie o projekcie procedury cywilnej, opracowanym przez Komisję Kodyfikacyjną RP, jako opartym na «światopoglądzie niemiecko-austriackim, a nie francusko-polskim». Oprócz prac naukowych i wspomnień P. drukował w prasie i czasopismach artykuły publicystyczne. Prace jego ukazywały się w następujących czasopismach: „Biblioteka Warszawska”, „Czas”, „Dziennik Poznański”, „Dziennik Wileński”, „Ekonomista”, „Gazeta Kaliska”, „Gazeta Sądowa Warszawska”, „Kaliszanin”, „Kłosy”, „Kraj”, „Kronika Rodzinna”, „Kurier Codzienny”, „Kurier Kaliski”, „Kurier Polski’’, „Kurier Poznański”, „Kurier Warszawski”, „Przegląd Emigracyjny”, „Przegląd Historyczny”, „Przegląd Katolicki”, „Przegląd Sądowy”, „Słowo”, „Słowo Polskie”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Wędrowiec”, „Wisła” i in.
P. był członkiem honorowym Tow. Przyjaciół Nauk w Wilnie, Tow. Historycznego we Lwowie, Tow. Polsko-Węgierskiego w Budapeszcie, Tow. Lekarskiego w Wilnie, Tow. Macierzy Szkolnej w Wilnie, Tow. Macierzy Serbskiej w Budziszynie, Tow. Pomocy Naukowej w Budziszynie, Tow. Studenckiego Seminarzystów Serbsko-Łużyckich «Swoboda» w Budziszynie, Akademickiego Stowarzyszenia Górnośląskiego we Wrocławiu oraz Tow. Śpiewaczego w Ostrowie Wielkopolskim. Był honorowym sędzią Sądu Okręgowego w Wilnie. Był także członkiem Komisji Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie oraz od czerwca 1915 członkiem rzeczywistym Tow. Naukowego Warszawskiego. W r. 1930 obchodził jubileusz sześćdziesięciolecia pracy zawodowej i w t. r. na własne życzenie zrezygnował z katedry na Uniw. Wil. Zmarł w Wilnie 21 IV 1933. Ceremonie pogrzebowe odbywały się w Wilnie i Kaliszu, gdzie został pochowany. Odznaczony był Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.
W r. 1934 w rocznicę śmierci w Uniw. Wil. odbyła się uroczystość zawieszenia portretu P-ego w sali, w której wykładał. Cenny księgozbiór liczący ok. 7000 tomów zachował się częściowo w Muzeum Ziemi Kaliskiej, a częściowo w Miejskiej Bibliotece im. Asnyka w Kaliszu. Spuścizna po P-m, zawierająca rękopisy i obszerną korespondencję, uległa zniszczeniu.
W małżeństwie zawartym w r. 1878 z Aleksandrą z Bochdanów, córką Hipolita, ziemianina z Galicji, miał córkę Reginę; z żoną P. żył w separacji.
Karykatury Jerzego Szwajcera: „Świat” 1917 nr 43 s. 5, 1918 nr 48 s. 12; – Czaykowska Z., Bibliografia historii adwokatury polskiej 1901–1918, W. 1968; Jenč R., Stawizny serbskeho pismowstwa, Budyšin 1960 II; Mětšk F., Bestandverzeichnis des Serbischen Kulturarchivs in Bautzen, Bautzen 1970 I–II; Młynk J., Serbska bibliografija 1945–1957 z. dod. do r. 1945, Budišin 1959; Petr J., Serbska literatura w pólskich přełožkach, „Lětopis Instituta za serbski iudospyt” S. A. T. 11: 1964; Suligowski, Bibliogr. prawnicza; Wjacsławk J., Serbska bibliografija, „Berichte über die Verhandlungen der Sächsischen Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. Philol.-hist. Klasse” (Berlin) Bd 98: 1952 H. 3; Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol., I; Enc. XX w.; Enc. Nauk Polit.; W. Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz. (PWN); Bar, Słown. pseudonimów; Oracki, Słown. Warmii; Peretiatkowicz–Sobeski, Współcz. kultura pol.; Roczn. Nauk. Liter.-Artyst. (Okręta); Słown. Pracowników Książki Pol.; Współcześni polscy działacze polityczni, W. 1919; Żychliński, I 238, XIX 131; – Bobrzyński M., Wskrzeszenie Państwa Polskiego, Kr. 1920 I 83; Borowski S., Szkoła Główna Warszawska 1802–1869. Wydział Prawa i Administracji, W. 1937; Dąbkowski P., Śp. Alfons Parczewski, „Przew. Hist.-Prawny” 1933 z. 1/4 s. 142–3; [Feldman W.] Junius, Współcześni politycy polscy, „Krytyka” 1910 maj s. 240–3; Głębocki K., Śp. Alfons Parczewski, „Gaz. Sad. Warsz.” 1933 s. 582–3; [Handelsman M.] M. H., Śp. Alfons Parczewski (1849–1933), „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 20: 1933 s. 124–7; Historia państwa i prawa Polski 1918–1939, W. 1968 II 168; Jubileusz Rektora Alfonsa Parczewskiego, „Ziemia Kaliska” R. 2: 1931 nr 4/12 s. 81–91; Kochański W., Wspomnienie o Alfonsie Parczewskim, „Strażnica Zachodnia” 1947 nr 1/3 s. 44–53; Komarnicki W., Pamięci zasłużonego rektora, „Roczn. Prawn. Wil.” T. 7: 1935 s. III–VII; Korcz W., Zapomniany historyk Ziem Zachodnich. Alfons Parczewski (1849–1933), „Przegl. Lubuski” 1976 nr 1 s. 3–19; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (Okres 1887–1907), Londyn 1964; Łukawski Z., Koło Polskie w rosyjskiej Dumie Państwowej w latach 1906–1909, Wr. 1967 s. 26, 39, 47, 56, 63, 78–9, 129, 169–70, 176; Maksymowicz S., Bibliofilstwo Alfonsa i Melanii Parczewskich, „Spraw. Wrocł. Tow. Nauk.” S. A T. 12: 1957 [druk.] 1961 s. 41–2; tenże, Problematyka zachodniopolska i zachodniosłowiańska w działalności wydawniczej Alfonsa Parczewskiego, tamże S. A T. 23: 1968 s. 29–31; Manteuffel T., Uniw. Warsz. 1915/16–1934/5; Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Kat. 1965 s. 165, 214, 285, 374–5; Oracki T., Ludzie na szańcu: Alfons Parczewski, „Słowo na Warmii i Mazurach” 1962 nr 26 s. 2; Ossoliński J., Nowiny Śląskie, „Prasa Pol.” 1947 nr 4/5 s. 4; Polska w czasie Wielkiej Wojny (1914–1918), W. 1932 II 222; Polsko-łużyckie stosunki literackie, Wr. 1970; Prof. dr Alfons Parczewski, „Roczniki Tow. Przyj. Nauk na Śląsku” T. 4: 1934 s. 248–50; Rafacz J., Alfons Parczewski jako badacz dawnego prawa sądowego polskiego, „Roczn. Prawn. Wil.” T. 7: 1935 s. IX–XV; Rektor Alfons Parczewski, tamże R. 4: 1930 s. V–XXIII, (fot.); Rusiecki B., Śp. rektor Alfons Parczewski, „Alma Mater Vilnensis” T. 11: 1933 s. 95–6; Schummer E. M., Alfons Parczewski, „Tyg. Ilustr.” 1933 nr 18 s. 356 (fot.); Sobociński W., Wydział Prawa i Administracji Szkoły Głównej Warszawskiej, jego znaczenie i dorobek, „Roczn. Uniw. Warsz.” 1964 z. 2 s. 41 (fot.); Staniewicz W., Pamięci Alfonsa Parczewskiego, „Wil. Przegl. Prawn.” T. 5: 1934 s. 182–4; Stone A., Alfons Parczewski und die Kelten, „Lětopis Instituta za serbski ludospyt” Rjad A Č. 17: 1970; Szczypiorski A., Pierwsza Rada Miejska m. st. Warszawy (24 VII 1916 – 22 II 1919), „Roczn. Warsz.” R. 11: 1972 s. 227, 233; Wierzchowski M., Sprawy Polski w III i IV Dumie Państwowej, W. 1966 s. 66, 97, 118, 122, 150, 186, 192, 258–9; Wilanowski B., Alfons Parczewski, „Ruch Prawn., Ekon. i Socjol.” 1933 s. 783–6; Wisłocki W. T., Alfons Parczewski, „Ruch Słowiański” 1933 nr 7 s. 148–9; Woroniecki H. J. (Korybut Woroniecki H. J.), Stowarzyszenie „La Pologne et la guerre” w Szwajcarii, „Niepodległość” T. 16: 1937 s. 460; – Baliński I., Wspomnienia o Warszawie, Edinburgh 1946; Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1919 nr 6 s. 182; Dziennik Zarządu m. st. Warszawy, W. 1917 nr 77 s. 4; Kalendarzyk Historyczno-Polityczny m. st. Warszawy na r. 1916; toż na r. 1917; Lipczyński K., Z lat rewolucyjnych w Kaliszu, „Niepodległość” T. 3: 1933 s. 95, 97–9; List Parczewskoho Kraszewskiemu, „Lětopis Instituta za serbski ludospyt” Rjad A Č. 6: 1959; Listy Alfonsa Parczewskiego Arnoštej Muce z l. 1881–1914, tamże; Listy Alfonsa Parczewskeho pisane Edwardej Jelinkej, tamże Č. 13: 1966; Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, W. 1966 I; Michalski J., Kalisz w l. 1904–1905 (Ze wspomnień rewolucyjnych), „Niepodległość” T. 2: 1933 s. 105, 107, 114; Młynarski F., Wspomnienia, W. 1971; Polska akcja narodowo-uświadamiająca na Mazurach przed I wojną światową, Oprac. W. Chojnacki, „Zap. Hist.” 1955 nr 3/4 s. 243–4; Radwan J., Sprawa Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu. (Wspomnienie z r. 1905), „Niepodległość” T. 6: 1932 s. 457–9; Sprawozdanie z działalności Zarządu Miasta za l. 1918–1923, W. 1925 I 8, 12, 19; Sprawy Mazur i Warmii w korespondencji Wojciecha Kętrzyńskiego, Oprac. W. Chojnacki, Wr. 1952; – „ABC” 1933 nr 117; „Ateneum Wil.” T. 9: 1933/4 s. 462; „Časopis Maćicy Serbskeje” Letnik 88: 1935 s. 44 n.; „Katolik Pol.” 1933 nr 95; „Kur. Wil.” 1933 nr 107; „Miesiąc Ilustr.” 1912 nr 3 s. 215–16; „Myśl Narod.” T. 13: 1933 s. 286; „Nadodrze” 1963 nr 11 s. 7; „Nauka Pol.” 1937 s. 415, 1939 s. 572 (bibliogr. prac o P-m); „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 8: 1915 s. 50–1, 55–7; „Roczniki Hist.” R. 9: 1933 s. 316; „Sprawy Narodowościowe” 1933 nr 1 s. 1–4; „Świat” 1915 nr 46 s. 10; „Tyg. Illustr.” 1883 s. 176, 1897 s. 455 (fot.), 1906 s. 365–6 (fot.), 1907 s. 1888 (fot.), 1911 s. 428 (fot.), 1915 s. 659 (fot.), 1917 s. 578 (fot.), 1918 s. 153, 342; „Ziemia Radomska” 1933 nr 94; – B. Jag.: rkp. 5007, 6525 IV, 7834 IV; B. Narod.: rkp. 5324, 8939; B. Ossol.: rkp. 6870/II, 6872/II, 7699/II, 12657/II, 12667/III, 14058/III; B. PAN w Kr.: rkp. 1881 t. 27–31, 2159 t. 15, 2271; Uniw. Wrocł. Katedra bibliotekoznawstwa: Maksymowicz S., Problematyka zachodniopolska i zachodniosłowiańska w działalności Alfonsa i Melanii Parczewskich (mszp., praca doktorska).
Stanisław Konarski